हाम्रो संस्कार झुकेर नमस्कार गर्ने हो, अंकमाल किन ?

हरेक समाजमा भेट हुँदा फरक फरक तरिकाले स्वागत गरिन्छ । फरक शब्दको प्रयोग मात्र होइन शारीरिक हाउभाउ र गतिबिधि पनि फरक हुन्छन । आफ्नो अगाडीको व्यक्ति को छ भन्ने कुराले पनि स्वागत गर्ने तरिका फरक हुन्छ, हुनसक्छ । नेपाली समाज र संस्कारमा नमस्ते, नमस्कार गरेर, हात मिलाएर र खुट्टामा ढोगेर समेत स्वागत गरिन्छ । जसरी हामी व्यक्ति अनुसार सम्बोधन गर्छौं, त्यसै गरी उनीहरुको आगमनमा वा उनीहरुसंग भेट हुँदा भिन्न तरिकाले प्रस्तुत हुन्छौं । यी सबैको अन्तर्य बुझ्न नेपाली समाजमा हुर्केर बढेको हुनुपर्छ ।

अन्य संस्कारको कुरा गर्ने हो भने खुट्टामा ढोग गर्ने चलन पाइन्न । नमस्ते भने थाइल्याण्ड, जापान र कोरिया जस्ता देशहरुमा समेत प्रचलित छ । दुइवटा हात जोडेर शिर अलिक झुकाएर आगन्तुकलाई स्वागत गर्ने यो चलन जापानमा सबभन्दा लोकप्रिय छ । कतिपय देशहरुमा अंकमाल गर्ने चलन छ ।
क्यानाडा, फ्रान्स र ल्याटिन अमेरिकी देशहरुमा पुरुष पुरुष बिचमा पनि भेटघाट वा बिदाइको बेलामा अंकमाल गर्ने चलन छ । अझै कतिपय संस्कारमा अंकमाल पछि हल्का गाला जोडेर हावामा चुम्बन गरिन्छ । यहि कुरा अन्य संस्कारमा अमान्य हुनसक्छ । अंकमाल गरेकै भरमा स्कुलबाट निकालिएका, जागिरबाट निकालिएका उदाहरण पनि प्रसस्तै पाइन्छ । तर “नपाउनेले केरा पायो बोक्रै सित खायो” भने जस्तै अंकमाल गर्ने प्रचलन आजकल नेपाली युवायुबतीहरुमा समेत व्यापक रुपमा बढिरहेको पाइन्छ ।

कसै संग भेट हुँदा गरिने बिस्वब्यापी स्वीकार गरिएको चलन भने हात मिलाउनु हो । तर यो पनि बिपरित लिंगीसंग हात मिलाउन कतिपय संस्कारमा असजिलो मानिन्छ । नेपालमा बिपरित लिंगीहरूसंग हात मिलाउने काम कमै गरिन्छ । बिपरित लिंगीसंग अंकमाल गर्ने चलन नेपाली संस्कार भित्र पर्दैन ।
नेपाल मात्र होइन भारत र एसियाका धेरै देशहरुमा अंकमाललाई आफ्नो शरीर माथिको अतिक्रमणको रुपमा लिने गरिन्छ । आफ्नो पबित्र शरीरलाई कतिपय अबस्थामा चिन्दै नचिनेको मान्छेसंग जोडेर किन असुद्ध बनाउने भन्ने उनीहरुको धारणा पाइन्छ । आफ्नै परिवार वा अत्यन्त घनिष्ट सम्बन्ध भएका व्यक्तिहरुसंगको अबस्थामा बाहेक अन्य व्यक्तिहरुसंग गरिने अंकमाल नेपाली संस्कृतिको बिरुद्ध मानिन्छ ।

संसारमा भेट हुँदा देखाइने प्रतिक्रिया फरक फरक छन् । ती प्रतिक्रियाहरु समाज वा व्यक्तिको स्वभावमा पनि भर पर्दछ । संसार साँघुरो भए संगै धेरै कुराहरु अन्तररास्ट्रीयकरण भएका छन् जसमा अंकमाल पनि पर्छ । यस्ता कुराहरुमा नेपाली समाज आबस्यकता भन्दा बढी उदार देखिन्छ । अझ युवा युवतीहरुमा यसको आकर्षण बढेको पाइन्छ ।
राम्रा कुराहरुको पक्कै अनुसरण गर्नु पर्छ तर त्यसका फाइदा बेफाइदा नहेरी जथाभावी अर्काको संस्कार अपनाउनु कदाचित उपयुक्त होइन । झुकेर नमस्ते गर्ने हाम्रो संस्कार अंकमाल गर्ने भन्दा बढी बैज्ञानिक र स्वास्थ्यको दृस्टीकोणले पनि राम्रो देखिन्छ । यसमा युवा पुस्ताले ध्यान दिन जरुरी छ ।

विचार: लेखनाथ गौतम