चुनौतिपूर्ण संविधान सभा निर्वाचन
वोर्ण बहादुर कार्की
आगामी मंसिर ४ गते संविधान सभाको निर्वाचनको घोषणा भएको छ । अब संविधान सभाको निर्वाचन हुन करिब ४ महिना मात्र बाँकी छ । निर्वाचन आयोगले निर्वाचनको संम्पूर्ण तयारी गरेको दावी गरेको छ । आम नेपाली जनता निर्वाचनको पक्षमा देखिए तापनि निर्वाचनको पक्षमा माहौल अझै बन्न सकेको छैन । जति जति निर्वाचनको तिथि नजिक आउँदै छ, उति उति निर्वाचन नहुने हो कि भन्ने आशंका बढ्दै गएको छ । यो स्थितिबाट तोकिएको मितिमा निर्वाचन हुन्छ हुँदैन भन्ने राष्ट्रव्यापि वहसले तिब्रता पाएको छ । यस्ता घटनाक्रमबाट संविधानसभाको निर्वाचन चुनौतिपूर्ण बन्दै गएको छ ।
आम नेपाली जनताहरू निर्वाचनको पक्षमा हुँदा हुँदै पनि निर्वाचनको पक्षमा किन वातावरण बनिरहेको छैन ? मुलुकका सामु यस्तो अहम् प्रश्न खडा भएको छ । वर्तमान सरकारमा राजनीतिक दलहरूको प्रतिनिधित्व छैन, गैर राजनीतिक व्यक्तिहरूको चुनावी प्रयोजनका लागि मात्र खडा भएको सरकार छ । यो सरकारसँग आम जनतामा पुग्ने भरपर्दो संयन्त्रहरू छैनन् । यो सरकारले मात्र निर्वाचनको विश्वासनियता दिलाउन सक्ने अवस्था छैन । राजनीतिक दलहरूको सहयोग विना यो सरकारले मात्र निर्वाचनको वातावरण बनाउनु पर्ने भन्नु उचित हुँदैन । यस्ता सीमितता हुँदा हुँदै पनि सरकारले निर्वाचनको पक्षमा माहौल निर्माण गर्ने सबै सम्भावनाहरूलाई अझै प्रयोग गरिरहेको स्थिति छैन । यसबाट पनि निर्वाचनको निश्चिततामा प्रश्न उठ्ने गरेको हो ।
संविधानसभाको आगामी निर्वाचनलाई सम्पन्न गराउने ऐतिहासिक जिम्मेवारी प्रमुख राजनीतिक दलहरूको काँधमा छ । निर्वाचन तोकिएकै समयमा हुन्छ भन्ने विश्वास आम नेपाली जनतालाई दिलाउने कर्तव्य पनि उनिहरुकै हो । यी प्रमुख राजनीतिक दलहरूले विशेष सक्रियता नदेखाए सम्म निर्वाचनको वातावरण बन्न नसक्ने निर्विवाद छ । प्रमुख राजनीतिक दलहरूमध्ये कुनै एकको प्रयत्नबाट मात्रै निर्वाचनको वातावरण बन्न सक्ने स्थिति छैन । उनीहरूको संयुक्त र योजनाबद्ध प्रयासबाट मात्र निर्वाचनको वातावरण बन्ने छ । तर यस्तो प्रयास प्रमुख राजनीतिक दलहरूबाट हुन सकिरहेको छैन ।
संविधान सभाको दोस्रो निर्वाचन गराउनको लागि प्रमुख राजनीतिक दलहरू वीचको एकता प्रमुख र उनीहरू वीचको अन्तरविरोध गौण हुनु पर्ने हो । तर निर्वाचनका लागि उनीहरूको विचको अन्तर विरोध प्रमुख र एकता गौण बन्दै गएको छ । प्रमुख राजनीतिक दलहरुका नेताहरूले एक अर्का माथि गर्ने गरेका आरोप प्रत्यारोपले यही कुराको पुष्टी हुन्छ । आगामी संविधान सभाको निर्वाचन जसरी पनि सम्पन्न गराउने तर्फ ध्यान केन्द्रित गर्नुको सट्टा विगतका असान्दर्भिक कुराहरूलाई उठाएर निर्वाचनको वातावरण धमिल्याउने अशोभनीय काम उनीहरूबाट भइरहेको छ । यसबाट पनि आम जनताको निर्वाचनको चाहाना विपरित अविश्वासको वातावरण बढ्दै गएको छ ।
प्रमुख राजनीतिक दलहरूले निर्वाचनको पक्षमा निर्णय गरेका छन् । तर निर्वाचन विरोधी चलखेल तिनै पार्टीहरू भित्रैबाट खुला रुपमा भइरहेको छ । तिनै राजनीतिक पार्टीका कार्यकर्ता देखि शुभ चिन्तक सम्मले व्यवसायिक संगठन र नागरिक समाजका आवरणमा खेली रहेको निर्वाचन विरोधी भूमिका यसका ज्वलन्त उदाहरणहरू हुन् । प्रमुख दलहरूले आ–आफ्नो पार्टी भित्रको अराजकतालाई नियन्त्रण गर्न नसक्नुले पनि निर्वाचनको पक्षमा बन्दै गएको वातावरण विस्तारै भत्कँदै गएको छ । निर्वाचन विराधीहरूको चलखेल बढ्दै गएको कारण पनि यही नै हो । प्रमुख दलहरूले आफू भित्रको यस्ता अराजकतालाई रोक्न सकेनन् भने निर्वाचनको विरुद्धमा गम्भिर जटिलताहरू थपिँदै जाने प्रवल सम्भावना छ ।
प्रमुख राजनीतिक दलहरूको भूमिका कमजोर हुँदै गएको वर्तमान स्थितिमा वाह्य शक्तिहरूको चलखेलले निकै तिब्रता पाएको छ । नेपालको राजनीतिमा विशेष भूमिका खेलिरहेका र चासो लिइरहेका वाह्य शक्तिहरू पनि विभाजित रहेको कुरा सतहमा देखिन थालेको छ । प्रष्ट रुपमा एक पक्ष निर्वाचनको पक्षमा र अर्को पक्ष विरोधमा देखिएका छन् । संविधान सभाको निर्वाचन हुन नसक्दा नेपालको राजनीति अस्थिरताको भूमरीमा फस्ने, जसको प्रत्यक्ष असर आ–आफ्नो देशको सुरक्षामा पर्ने सोचाइ राख्ने वाह्य शक्तिहरू निर्वाचनको पक्षमा देखिन्छन् । नेपालको राजनीतिको संक्रमणकाल जति बढि लम्बिन्छ, उति आफ्नो रणनीतिक निहित स्वार्थ पुर्ति गर्न सकिने धारणा राख्ने वाह्य शक्तिहरू निर्वाचनको विरुद्धमा देखिएका छन् ।
निर्वाचनका पक्षमा देखिएका वाह्य शक्तिहरू विशेषतः छिमेकी मुलुकहरूको भन्दा निर्वाचन विरोधी वाह्य शक्तिहरूको चलखेल र कसरत बढ्दै गएको छ । हरेक पार्टीहरुमा उनीहरूले खेलिरहेको खेलले यही संकेत गर्दछ । भरिसक्य निर्वाचनको वातावरण नै बन्न नदिने, बनिहालेमा निर्वाचन भाड्न जुनसुकै हरकत गर्ने रणनीति उनीहरूको रहेको संकेत मिल्दछ । तोकिएको मितिमा संविधान सभाको निर्वाचन हुन सकेन भने मुलुकको राजनीतिक अवस्था अत्यन्त संकटग्रस्त हुने निश्चित छ । त्यो अवस्थामा नेपालको राजनीति कति धेरै पछाडि फर्कने हो, त्यसको आकलन गर्न नसकिने स्थिति छ । यो अवस्थामा चुनाव विरोधि वाह्य शक्तिहरूलाई मुलुक र जनताको लागि शत्रु र चुनावका सहयोगिहरूलाई मित्र शक्तिका रुपमा बुझ्न विलम्ब गर्न नहुने भएको छ ।
केही राजनीतिक दलहरू खुलेर निर्वाचनको विरुद्धमा खडा भएका छन् । ती दलहरूमा रहेका निर्वाचन पक्षपातीहरु परस्त भएको तथ्यहरु सार्वजनिक हुँदै गएका छन् । आम नेपाली जनता र प्रमुख राजनीतिक दलहरू निर्वाचनको पक्षमा रहेकाले यस्ता दलहरुको शक्ति र क्षमताले निर्वाचनलाई भाड्न सक्ने स्थिति छैन । तर निर्वाचन विरोधी वाह्य शक्तिहरू जसरी खेलीरहेका छन्, त्यसलाई हेर्दा भने उनीहरू निर्णयक बन्न सक्ने सम्भावनालाई पूर्णतः इन्कार गर्न सकिँदैन । निर्वाचन पक्षपातिहरूको सक्रियता धिमा गतिमा र निर्वाचन विरोधिको चलखेल तिब्र गतिमा भई रहेको घटनाक्रमले पनि यही संकेत गर्दछ ।
नेपाली राजनीति राष्ट्रिय राजनीतिक शक्तिहरूको काबुभन्दा धेरै बाहिर गईसकेको छ । राष्ट्रिय शक्तिको प्रयासले मात्र संविधान सभाको निर्वाचन सम्पन्न गराउन सकिने सम्भावना छैन । निर्वाचनका लागि पक्षपाती मित्र राष्ट्रहरूको सहयोग अनिवार्य भएको छ । निर्वाचन विरोधि वाह्य शक्तिहरूसँग सन्तुलन र नियन्त्रण गर्न पनि मित्र राष्ट्रहरू कै सहयोगको खाँचो टड्कारो रुपमा खडा भएको छ । निर्वाचन आउन धेरै दिन बाँकी नभए पनि प्रमुख राजनीतिक दलहरूले इमान्दारिकतापूर्वक निर्वाचनको पक्षमा माहोल सिर्जना गरी त्यस कार्यमा लागेमा र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग पनि जुट्यो भने तोकिएको मितिमा नै निर्वाचन हुन असम्भव छैन ।